Chcesz zmienić pracę i zastanawiasz się na jakie prawne szczegóły warto zwrócić uwagę przed podpisaniem nowej umowy? A może dopiero wchodzisz na rynek pracy i zamierzasz podpisać swoją pierwszą umowę? Prawniczka Daria Milewska, założycielka warszawskiej kancelarii MILEWSKA Legal, przygotowała dla Was 10 rzeczy, które musicie wiedzieć przed rozpoczęciem pracy w nowym miejscu?

01 Rodzaj umowy – czyli dobierz właściwą formę zatrudnienia do swoich potrzeb

Na polskim rynku pracy funkcjonuje co najmniej kilka popularnych umów „pracowniczych”: umowa o pracę, umowa zlecenia i umowa B2B.

Umowa o pracę ma za zadanie mocno chronić pracownika (m.in. gwarantowany płatny urlop wypoczynkowy, ochrona stosunku pracy w razie choroby lub macierzyństwa, gwarancja minimalnego wynagrodzenia). Jednocześnie – nie pozwala ona na zbytnią elastyczność czasu czy miejsca pracy, a także doboru zadań czy sposobów ich wykonania. 

Umowa zlecenia jest luźniejszą formą zatrudnienia – w teorii mając umowę zlecenia możesz decydować o tym kiedy pracujesz, jak pracujesz i gdzie pracujesz. Najczęściej też możesz w ten sposób pracować dla wielu podmiotów jednocześnie.

Umowa B2B wymaga od ciebie założenia działalności gospodarczej (tzw. jdg: jednoosobowa działalność gospodarcza), natomiast w swojej naturze jest podobna do umowy zlecenia. W przypadku B2B natomiast to ciebie obciążają wszelkie koszty (np. ZUS, PIT, VAT). 

02 Warunki pracy – czy codziennie muszę zaczynać pracę o 8:00?

Niezależnie od tego, jaki rodzaj umowy będzie cię łączył z pracodawcą – warto jasno ustalić warunki pracy: godziny pracy, ewentualne przerwy na lunch, zasady pracy zdalnej, itp.

W przypadku umów o pracę takie zasady będą w miarę standardowe dla wszystkich pracowników i możliwości indywidualnego odstępstwa mogą być ograniczone. Ale już w przypadku umów zlecenia czy B2B obowiązuje spora dowolność ustaleń w umowie – i warto z tego korzystać, aby wynegocjować takie warunki, jakie będą tobie w danym momencie najbardziej odpowiadały.

03 Sprzęt i benefity – czy mogę domagać się od pracodawcy najnowszego MacBooka?

I tu podobnie jak w przypadku warunków pracy – przy umowie o pracę sprzęt do pracy (np. komputer, telefon) musi zapewnić pracodawca. Ale też pracodawca ostatecznie decyduje jaki to będzie sprzęt – może, ale nie musi uwzględniać twoich preferencji. Jeżeli chodzi o dodatkowe benefity (abonamenty medyczne, karty sportowe) – pracodawca nie ma obowiązku ich zapewniać, ale może je gwarantować w ramach zachęty dla pracowników.

W przypadku zlecenia lub umów B2B możesz dowolnie negocjować: czy twój zleceniodawca zapewni ci sprzęt (i jaki), czy może będziesz pracować na swoim. Możesz też negocjować, czy otrzymasz dofinansowanie (lub nawet sfinansowanie) kursów, abonamentów medycznych, szkoleń, itp. Jeżeli wynegocjujesz jakikolwiek benefit czy zakup sprzętu przez zleceniodawcę – należy zadbać, aby takie postanowienie znalazło się wyraźnie w twojej umowie. W przeciwnym razie trudno ci będzie je wyegzekwować.

04 Okres trwania umowy – czy zawsze należy walczyć o umowę na czas nieokreślony?

Każda z umów „pracowniczych” może być zawarta na czas określony lub nieokreślony.

Tylko w przypadku umów o pracę istnieje prawne ograniczenie maksymalnego okresu trwania umowy na czas określony i liczby takich umów (max. 33 miesiące, a jednocześnie max. 3 takie umowy z jednym pracodawcą na łączny czas max. 33 miesięcy).

W przypadku umów zlecenia lub B2B takich ograniczeń nie ma. Najczęściej w praktyce spotyka się jednak umowy na czas nieokreślony, ze szczegółowymi warunkami rozwiązywania takich umów.

W przypadku umów na czas nieokreślony teoretycznie zyskujesz większą stabilność (nie ma końcowej daty zatrudnienia). Natomiast przy umowach na czas określony – wiesz przynajmniej z góry kiedy umowa na pewno się zakończy. Możesz się zatem do tego zawczasu przygotować i znacznie wcześniej rozpocząć poszukiwanie innej pracy.

05 Wynagrodzenie – czym jest netto, brutto i koszt pracodawcy?

Negocjując jakąkolwiek umowę i mówiąc o „oczekiwaniach finansowych” pamiętaj o precyzowaniu od początku, o jakiej kwocie mówisz: netto, brutto, czy koszcie pracodawcy (tzw. brutto-brutto). Kwoty te mogą się od siebie znacząco różnić. W praktyce – pracodawcy nie lubią mówić o kwotach netto – w zależności od sytuacji osobistej danego pracownika (np. rodzic 4 dzieci, osoba poniżej 26 r.ż. student) taka sama kwota brutto może być inną kwotą netto dla różnych osób.

Dla przykładu 1: standardowo 5.700 zł netto na umowie o pracę (podobnie może być na zleceniu) to ok. 8.000 zł brutto i ok. 9.600 zł kosztu pracodawcy (ale już dla studenta poniżej 26 r.ż. – kwota brutto = kwocie netto = kosztowi pracodawcy).

Dla przykładu 2: z kwoty 5.700 zł netto na B2B (czyli z faktury wystawionej na 5.700 zł netto) musimy jeszcze odprowadzić zaliczkę na PIT oraz składki ZUS. Finalnie „na rękę” zostanie nam więc dużo mniej niż 5.700 zł.

06 Zakres obowiązków – czy muszę wykonywać wszystko, o co się mnie prosi?

Określenie zakresu obowiązków lub zadań (już na początku – w treści samej umowy lub w załączniku do umowy – np. profilu stanowiskowym / zakresie zadań) jest niezwykle ważne. Pozwala ustalić jakie są granice twojej odpowiedzialności i co faktycznie musisz wykonać, a co wykracza już poza ten zakres. Zadbaj więc o precyzyjne wskazanie zakresu zadań na piśmie już w momencie zawierania umowy.

W przypadku zlecenia zadań spoza zakresu twoich obowiązków (i to niezależnie od rodzaju umowy) możesz najczęściej albo odmówić ich wykonania albo domagać się z tego tytułu dodatkowego wynagrodzenia. Idąc dalej: zarzut pracodawcy (zleceniodawcy), że nie wykonałaś prawidłowo swojej pracy, będzie „pusty”, jeżeli zlecone zadania nie wpisywały się w zakres twoich obowiązków. 

07 Okres wypowiedzenia – czy w jego trakcie muszę nadal pracować?

Okres wypowiedzenia jest wycinkiem czasu, który upływa od wręczenia dokumentu wypowiedzenia (przez którąkolwiek ze stron: przez pracodawcę/zleceniodawcę lub przez pracownika/zleceniobiorcę) do chwili, gdy umowa faktycznie się rozwiązuje. Najczęściej trwa od 1 miesiąca do 3 miesięcy (w przypadku umów o pracę minimalne okresy wypowiedzenia są sztywno uregulowane w Kodeksie pracy i zależą od długości trwania umowy z danym pracodawcą; w przypadku pozostałych umów – okres ten można dowolnie określić w umowie).

W okresie wypowiedzenia teoretycznie nic się nie zmienia – dalej pracujesz tak jak pracowałaś, aż do końca okresu wypowiedzenia (chyba, że ustalisz inaczej z pracodawcą/zleceniodawcą albo pracodawca zwolni cię z obowiązku pracy w tym czasie). 

08 Natychmiastowe rozwiązanie umowy – kiedy może nastąpić? 

Rozwiązanie umowy ze skutkiem natychmiastowym (czyli bez okresu wypowiedzenia jak w pkt VII) jest najczęściej „karą” za nieprawidłowe postępowanie pracownika/zleceniobiorcy.

W przypadku umowy o pracę jest to tzw. dyscyplinarka i może wystąpić przede wszystkim  wtedy, gdy w rażący sposób naruszysz swoje podstawowe obowiązki (np. nie wykonasz polecenia mieszczącego się w zakresie obowiązków, bez usprawiedliwienia nie przyjdziesz do pracy, itp.). 

W przypadku innych umów – możliwość rozwiązania umowy ze skutkiem natychmiastowym powinna wynikać bezpośrednio z treści umowy. Umowa powinna też wskazywać w jakich przypadkach jest to dopuszczalne.

09 Zakaz konkurencji – czy mogę równolegle pracować dla innej firmy z tej samej branży co mój pracodawca?

Zakaz konkurencji (czyli zakaz pracy dla firmy konkurencyjnej wobec twojego pracodawcy/zleceniodawcy) może obowiązywać albo w trakcie twojego zatrudnienia albo po rozwiązaniu twojej umowy. 

Taki zakaz musi być wyraźnie wpisany w treść umowy (niezależnie od jej rodzaju) – jeżeli nie zostanie wpisany, to nie obowiązuje.

W przypadku zakazu konkurencji po rozwiązaniu umowy o pracę – obowiązkowo pracodawca musi wypłacać ci odszkodowanie za powstrzymanie się przez ciebie od działalności konkurencyjnej (min. 25% twojego ostatniego wynagrodzenia). W przypadku pozostałych umów – teoretycznie nie ma takiego obowiązku (ale warto, aby zapewnienie sobie takiego odszkodowania było elementem twoich negocjacji ze zleceniodawcą).

10 Prawa autorskie – co pracodawca może zrobić z wymyślonym przeze mnie logo? 

W bardzo wielu branżach tworzy się tzw. utwory prawnoautorskie, czyli twórcze efekty pracy (np. logo, grafiki, artykuły, programy komputerowe, jingle, claimy marketingowe).

W przypadku umowy o pracę, jeżeli nie umówisz się inaczej z pracodawcą – takie utwory, jeżeli mieszczą się w zakresie twoich obowiązków, automatycznie przechodzą na pracodawcę. Może on więc je dowolnie wykorzystywać, modyfikować, a także – czerpać z nich zyski (np. wykorzystać stworzone przez ciebie logo czy grafikę w reklamie swojego produktu). 

W przypadku pozostałych umów – takiego automatyzmu nie ma. Jeżeli wyraźnie w umowie nie przeniesiesz na zleceniodawcę majątkowych praw autorskich do swoich utworów – to nadal pozostaną twoje i zleceniodawca nie będzie mógł z nich swobodnie korzystać.